vrijdag 3 januari 2020

Wonen in een Lemen huis

 

Voorbeeld lemen boerderij (parásztház) in Hongarije

Veel mensen die ons kennen kijken wat vreemd op wanneer ze horen dat we in Hongarije in een lemen boerderij wonen. Tijdens onze zoektocht naar een geschikte woning hadden velen ons zelfs pertinent afgeraden om te kiezen voor een lemen huis.  

De associatie met een lemen huis is voor velen toch die van een armzalige goedkope stulp, enigszins vervallen met scheve ramen en deuren en met scheuren in de muren.

 

Plaggenhut?

Een beetje vergelijkbaar met een plaggenhut zoals je die vroeger ook tegenkwam op de Peel en in Drenthe. In het beste geval heeft zo'n lemen woning een grondige renovatie ondergaan, waarbij tenminste een deel is vervangen door 'echte' stenen muren en een nieuw pannendak met isolatieplaten.

Toch is leem eeuwenlang gebruikt als belangrijkste bouwmateriaal, vooral in streken waar verder weinig bouwmaterialen beschikbaar waren. Zo ook in de streek waar we nu wonen in het zuiden van Hongarije. 

De meeste oudere huizen en boerderijen zijn aan het einde van de negentiende eeuw of begin twintigste eeuw gebouwd van zeer duurzaam stampleem. Op een fundering van natuursteen. En het gros van die huizen zijn anno nu, na meer dan honderdtwintig (!)  jaar nog steeds bewoond door tevreden bewoners en in een uitstekende staat, mits ze redelijk onderhouden en waterdicht gebleven zijn. Want vocht en regenwater zijn natuurlijk de ergste vijand van leem.

Een lange levensduur dus van meer dan honderd jaar. Dat valt van veel (flat)gebouwen in Nederland en België niet te zeggen. Hoe kan dat? Verdiend leem niet een veel betere 'naam' als bouwmateriaal?

Voordelen van leem

Een fijn binnenklimaat met lemen muren
Nu we een klein jaar in onze authentieke lemen zwabische boerderij (hongaars; parasztház) wonen kunnen we deze vraag met een volmondig 'ja' beantwoorden. Het viel ons meteen al op dat het binnenklimaat van de boerderij heel prettig is. Doordat de lemen muren vocht opnemen en weer afgeven heerst er eigenlijk altijd, op volledig natuurlijke wijze, een fijn binnenklimaat met optimale luchtvochtigheid. 

Het is niet voor niets dat mensen met astmatische klachten zich kiplekker voelen in een lemen huis. Daar kan geen enkel luchtverversingssysteem of klimaatregelsysteem aan tippen! Het is bovendien een volledig duurzaam bouwmateriaal waarbij geen chemische stoffen of fossiele emissies vrijkomen bij de productie of gebruik er van. De leem werd ter plekke gewonnen en verwerkt.

Leem heeft ook de prettige eigenschap dat het geluid uitstekend absorbeert. Het klinkt in huis daarom nergens hol en geluiden van buiten dringen nauwelijks door waardoor we van een ongestoorde nachtrust genieten. Vanwege de zestig tot zeventig centimeter(!) dikke lemen muren is ook de isolatiewaarde heel redelijk. Bovendien fungeert leem als een opslagmedium voor stralingswarmte. Wanneer we de kachel aan hebben, wordt een deel van deze stralingswarmte direct door de muren opgenomen en daarna geleidelijk weer afgegeven. Een soort natuurlijke 'knuffelmuur' dus. Probeer dat maar eens met een stenen of betonnen muur.

Een ander voordeel is dat het onderhoud van een lemen muur erg voordelig is. Het laat zich makkelijk en goedkoop repareren. Elke doe het zelver kan gaatjes of scheuren eenvoudig bijwerken met rigips en een nieuwe laag kalkverf.

Nadelen van leem

Een lemen huis vereist wel regelmatig onderhoud...

Daarmee is meteen een belangrijk nadeel van leem benoemd. Leem als bouwmateriaal vereist het nodige aan extra onderhoud. Het is scheurgevoelig omdat het materiaal continue 'werkt' onder (grote) temperatuurverschillen. 

Dat is ook de reden dat een leegstaande lemen woning waarin niet gestookt wordt kan degraderen tot het bij ons zo bekende beeld van een half ingestorte ruïne. In werkelijkheid zijn hier echter vele tientallen jaren van verwaarlozing aan vooraf gegaan. Waren deze huizen redelijkerwijs onderhouden dan zouden ze nu ook nog in een prima staat verkeren.

Een ander nadeel is dat een lemen muur zich slecht laat na isoleren. Hoewel de basis isolatiewaarde van een (dikke) lemen muur in principe best goed is, zijn er in het verleden ook huizen gebouwd waarbij de muren eigenlijk niet dik genoeg zijn gemaakt. Veel mensen hebben vervolgens de fout gemaakt om deze muren op de standaard wijze na te isoleren. Namelijk door het gebruik van isolatieplaten of piepschuim platen (Tempex of Styropor). 

Met desastreuze gevolgen. 

Zoals gezegd heeft leem de uitstekende eigenschap van natuurlijke vochtregulator. De lemen muren moeten dan wel altijd kunnen 'ademen'. Wanneer de muur dan aan één kant luchtdicht wordt afgesloten laten de gevolgen zich raden; schimmelvorming, vochtplekken en in extreme gevallen zelfs een hele muur die zijn stabiliteit verliest.

Leem als modern bouwmateriaal

Moderne bouw met stampleem blokken (D)
Omdat het bewustzijn over de voordelen van het gebruik van duurzame materialen de laatste jaren enorm toeneemt, krijgt ook het gebruik van leem als bouwmateriaal een revival. 

Onder andere in Denemarken worden nu moderne gezinswoningen opgeleverd die voor een groot deel uit leem bestaan. 

Ook in landen als Duitsland, Oostenrijk maar ook in Nederland groeit het besef van de prettige eigenschappen van deze oeroude bouwstof. In Nederland zie je dit onder andere terug in de almaar populairder wordende stro / leembouw community. Wij begrijpen inmiddels precies waarom!

® Het Zoete Hongaarse Leven


8 opmerkingen:

  1. Wij hebben ook een hutje op de Poesta en voorlopig voor de vakanties en hopelijk op termijn onze vaste verblijfplaats. Vorige zomer hebben we het rieten dak vervangen. We tellen al af naar de Paasvakantie.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Hi Hieke. Leuk! In welke buurt hebben jullie het vakantiehuis?
    Nou dat zal best een klus geweest zijn om het rieten dak te vervangen of niet? Ja dat aftellen naar de vakanties herkennen we helemaal. Dat hebben we negen jaar lang gedaan ;-)

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. We hebben een huisje in Kunmadaras vlakbij het Tiszameer. Pasen is weer in zicht.

      Verwijderen
  3. Bij het Tiszameer is het ook mooi inderdaad. Mijn oom en tante gingen daar vroeger altijd op vakantie (camping). Een paar jaar geleden zijn we er nog met hen geweest.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Deze reactie is verwijderd door een blogbeheerder.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Lijkt mij ook wel super leuk om back to basic te gaan.

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Wij wonen 360 dagen per jaar kort bij Heviz in een lemen boerderijtje van 100 jaar oud dat we jarenlang renoveerden. Het is een geweldige ervaring. Onze stookkosten zijn zeer laag, het binnenklimaat is perfect. We maakten er zelf vloerverwarming in! Heerlijk wonen!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. We vinden Heviz en omgeving een mooie streek. Daar ligt toch ook het thermaalmeer? Gaaf hoor zo'n lemen woning met vloerverwarming! Wij hebben in badkamer en woonkamer elektrische vloerverwarming gelegd als bijverwarming. Samen met de houtkachel is dit heerlijk tijdens koude winteravonden ;-)

      Verwijderen